Oznakowanie sektorów cd.

Po remoncie Cmentarza w latach 2017-19 nadeszła pora na dalsze ułatwienia dla odwiedzających Cmentarz. Mapa sektorów dostępna jest przy wejściu oraz na małych podręcznych wizytówkach. W tym roku dodatkowo na terenie Cmentarza pojawią się słupki z oznakowaniem. Trwają prace.

Zadanie Oznakowanie sektorów zabytkowego Cmentarza Żydowskiego w Tarnowie jest finansowane z dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Zadanie Oznakowanie sektorów zabytkowego Cmentarza Żydowskiego w Tarnowie jest również finansowane z dotacji Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny.

Synagoga Nowa zwana Jubileuszową

Największą, najpiękniejszą bóżnicą tarnowską była Synagoga Nowa. Stała na rogu ulic Nowej i Folwarcznej (dziś Waryńskiego) i wraz z katedrą i ratuszem górowała nad innymi budynkami. Zwana była też Jubileuszową, a w pełnym brzmieniu Synagogą im. Franciszka Józefa I, gdyż poświęcono ją w dzień urodzin cesarza – 18 sierpnia 1908 r., a zarazem w 60. rocznicę jego panowania. 

Długie przygotowania

Grunt pod nową synagogę gmina zakupiła już w 1844 r. W tym czasie bowiem (stan na 1830 r.) było w Tarnowie już 1200 Żydów. Znaczny wzrost ludności żydowskiej nastąpił w drugiej połowie XIX w., kiedy jej liczba zwiększyła się ponad dwukrotnie (1869 r.). Powstawały wówczas mniejsze bóżniczki w różnych zakątkach starej i nowej (na Zawalu) dzielnicy żydowskiej. O tym, jak szybko rozwinęła się nowa dzielnica, świadczą liczby z początku lat dziewięćdziesiątych: w śródmieściu mieszkało 2671 Żydów, na tradycyjnie żydowskiej Grabówce – 2776, a na Zawalu, gdzie usytuowano Synagogę Nową, mieszkało wówczas już 4268 Żydów, a więc prawie połowa żydowskiej populacji miasta. I tu właśnie z biegiem lat powstało najwięcej żydowskich domów modlitwy.
Synagoga Nowa, rzeźba aut. Dawida Beckera, archiwum Amiry Gal

Krótka historia istnienia

Nową synagogę zaprojektował inż. Franciszek Dundaczek w stylu innych ówczesnych synagog (podobne stanęły m.in. w Czerniowcach i Przemyślu). Po latach przestoju budowlanego projekt został zmieniony przez architekta Władysława Ekielskiego, który pozbawił pierwotną wersję wysmukłych wież na froncie, natomiast zwieńczył całość ogromną baniastą kopułą. Synagoga ta służyła wiernym zaledwie 30 lat. Podobnie jak inne tarnowskie synagogi została podpalona przez Niemców 9 listopada 1939 roku, a następnego roku została rozebrana. 
Burzenie Synagogi Nowej, źródło internet

Od synagogi do pomnika

Tarnowski rzeźbiarz Dawid Beker w 1946 roku użył do budowy pomnika na tarnowskim kirkucie wydobytą po wojnie z ruin jedną z kolumn podtrzymujących sklepienie tej synagogi. Forma złamanej kolumny ma tutaj podwójne znaczenie – symbolizuje przerwane życie, tak jak na żydowskich (i nie tylko) nagrobkach, i jest też pamiątką po największej, najpiękniejszej tarnowskiej synagodze, którą tarnowscy Żydzi tak się chlubili. Nie dziwi więc, że sylwetka fasady Synagogi Nowej wpisana w obrys pomnika-kolumny z tarnowskiego kirkutu jest znakiem Żydów tarnowskich rozproszonych po świecie. W czerwcu 1977 r. w kolejną rocznicę pierwszej masowej akcji zagłady w Tarnowie (1942 r.) izraelscy tarnowiacy wystawili kopię pomnika tarnowskiego na telawiwskim cmentarzu w Kiriat Szaul. Pod nią znajduje się symboliczna garść ziemi z tarnowskiego cmentarza.
Dawid Becker przy modelu pomnika, archiwum Amiry Gal

Dawid Becker

Urodził się 08.10.1910 r. w Tarnowie. Od 1935 studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie pod kierunkiem Xawerego Dunikowskiego; autor rzeźb, płaskorzeźb i mozaik. Wojnę przeżył we Lwowie, po wojnie wrócił do Tarnowa.
Z ruiny zburzonej Nowej Synagogi udało mu się ocalić większy fragment jednej z kolumn, której następnie użył do zbudowania pomnika, upamiętniającego 25 tyś. Żydów, zamordowanych przez Niemców w czasie II wojny światowej. W owym czasie niełatwo było uzyskać zgodę na odsłonięcie pomnika żydowskiego, więc Dawid upozorował swój pogrzeb, aby nie zwracać uwagi na większe zgromadzenie na cmentarzu. W 1946, kiedy odsłonięto pomnik był on bez wątpienia pierwszym tego typu upamiętnieniem w Polsce.
Becker opuścił Tarnów w 1947 r., był internowany na Cyprze (1947-1948) w związku z blokadą Palestyny; od 1948 aż do śmierci 23.09.1991 r. mieszkał w Tel Awiwie, w Izraelu.
Bardzo dziękuję Amirze Gal, córce Dawida Beckera za udostępnienie zdjęć z jej prywatnej kolekcji.

Fotografie Dawida Beckera z archiwum córki, Amiry Gal


Koncepcja upamiętnienia miejsca Synagogi Jubileuszowej

Przykładowy mural

Siatka mesh

New fence in Rzepiennik

Working on fence in Jewish cemetery in Rzepiennik Strzyżewski. It is a big project, supported by the posterity of Jews from Rzepiennik. We told about it some months ago. Adam Bartosz and the Committee is an organizer of this activity in Poland.
Fence of Jewish cemetery in Rzepiennik was totaly destroyed after war. It was just some of the base of fence as the remains. Now new fence is growing every day. Photo report was done 26.09.2017.
Fot. przedstawiciel firmy, 2017

Jakub Owide gravestone

W 2015 r. rodzina Jakuba Owide, zmarłego w Tarnowie w 1934 r., zwróciła się do
Komitetu Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej w Tarnowie z prośbą o pomoc w
odnalezieniu jego nagrobka na tarnowskim cmentarzu. Ku naszej radości udało się go odnaleźć. W 2016 r. Komitet Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej w
Tarnowie pomógł w przeprowadzeniu renowacji nagrobka. Oto zdjęcia sprzed i po remoncie.
In 2015 the family of Jakub Owide died in Tarnow in 1934 asked the Committee
for the Protection of Jewish Heritage in Tarnow for help in finding his
gravestone in the Tarnów cemetery. To our delight we found the gravestone. In
2016 Committee for the Protection of Jewish Heritage in Tarnow helped repair
the tombstone. Below you can find photos before
and after renovation.

Jaśliska – cemetery

News in our project „Jaśliska”. Jewish Committee from Tarnów with Pinchas Pomp, rabbi from Dynów and Jacob Schwarz rabbi from NY trying to enclose an area of Jewish cemetery in Jaśliska (Podkarpackie voivodeship). September, 8. was stakeholder meeting in Jaśliska with mayor Adam Dańczak. We hope, that after all perturbations the cemetery will have a fence.
Meeting with mayor Adam Dańczak, phot. Natalia Gancarz

Meeting with mayor Adam Dańczak, phot. Natalia Gancarz

Meeting with mayor Adam Dańczak, phot. Natalia Gancarz

Rabbi Schwarz in Krosno, phot. Natalia Gancarz

Rabbi Schwarz in Krosno, phot. Natalia Gancarz

Rabbi Schwarz in Krosno, phot. Natalia Gancarz

Gorlice on Virtual Shtetl

A reconstructed ohel of tzadik Baruch Halberstam was officially opened in Gorlice 9.03.2016. More about ceremony you can find on Virtual Shtetl – here.
We wrote about cemetety in Gorlice and works on restoring of the ohel on this page. You can find there also photos of an investition, initiated by David Singer and coordinated by Adam Bartosz.

***

W środę, 9 marca 2016 r. uroczyście otwarto odbudowany ohel cadyka Barucha Halberstama w Gorlicach. Więcej informacji o wydarzeniu można znaleźć na Wirtualnym Sztetlu – tutaj.
O cmentarzu gorlickim pisaliśmy już wcześniej, na tej podstronie można znaleźć fotografie z prac, wykonanych w ramach inwestycji, zainicjowanej przez Davida Singera i koordynowanej na miejscu przez Adama Bartosza.


Źródło: sztetl.org.pl

Restorig of the ohel in Gorlice / Remont ohelu w Gorlicach

The Jewish
cemetery in Gorlice was found in mid 17th century on a steep side of a hill.
It
occupies over 1,5 hectare. Famous rabbis are buried here and an ohel was built
over their graves.This ohel as the whole cemetery was destroyed by the Germans.
In the 60’s of the previous century a new ohel was built. The building material
that was used back then was of a very bad quality so although in 1995 the ohel
was repaired but its conditions deteriorated in last few years. It’s flat roof
was especially in need to be repaired.
Thanks to the initiative of David Singer, a Chassidic Jew
from New York who is known for his efforts to restore Jewish cemeteries, the
ohel was not only restored but it received the original shape. It’s project was
done by a local architect, Tomasz Pruchnicki, the building inspector was Leszek
Hyńda. All the actual  works were done by Eltar company from Tarnow and
the Committee…  was the investor.
In the ohel in Gorlice there are few rabbis buried:
– Pinchas, a son of Jehoshua (died Feb 14th 1901) – offspring
of Pinchas from Korc and the Rav for Kosovo
– Baruch, son of Chaim Halberstam (died Feb 2nd 1906) –
offspring of a founder of the famous Chassidic dynasty from Nowy Sącz
– Cvi Hirsh, son of Baruch Halberstam (July 17th 1918) – the
Rav
***
Cmentarz
w Gorlicach został założony w połowie XVIII wieku na stromy zboczu. Zajmuje
powierzchni ponad 1,5 hektara. NA cmentarzu tym pochowano sławnych rabinów
gorlickich, nad których grobami zbudowano ohel. Ohel ten został, wraz z całym
cmentarzem zdewastowany przez Niemców a w latach 60. ub. wieku został
odbudowany. Wzniesiono go wtedy z bardzo marnego materiału, i choć w 1995 roku
obiekt nieco poprawiono, w ostatnich latach stan jego stał się rozpaczliwy.
Zwłaszcza płaski dach wymagał wymiany, przeciekał i groził zawaleniem.
Z
inicjatywy znanego w Polsce ze swej aktywności w zabiegach o remonty cmentarzy
żydowskich nowojorskiego chasyda Dawida Singera ohel ten został w jesiennych
miesiącach 2015 roku wyremontowany, przy czym nadano mu formę, jaką miał przed
zniszczeniem – z kopertowym dachem krytym dachówką. Projekt wykonał gorlicki
architekt Tomasz Pruchnicki a inspektorem budowlanym był Leszek Hyńda Prace
remontowe wykonała tarnowska firma budowlana ELTAR a inwestorem był Komitet
Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej w Tarnowie.
W
gorlickim ohelu spoczywają:
– Pinchas syn Jehoszuy
Eleazara (zm. 14.02.1901) – potomek Pinchasa z Korca i cadyka z Kosowa
– Baruch syn Chaima Halberstam (zm. 26.02.1906) –
potomek słynnego założyciela dynastii chasydzkiej w Nowym Sączu,
– Cwi Hirsz syn Barucha Halberstam (zm.
24.07.1918) – rabin i cadyk.

Fot. A. Bartosz, 2015

Nowe ogrodzenie cmentarza w Tarnowie

W
początku lat 90 ub. wieku z inicjatywy Komitetu Opieki nad Zabytkami Kultury
Żydowskiej zostało zbudowane nowe ogrodzenie cmentarza od strony wschodniej
(ul. Widok) i od strony południowej (ul. Słoneczna). Ze starego, przedwojennego
ogrodzenia ocalał jedynie mur od strony zachodniej (ul. Szpitalna) wraz z bramą
(brama ta została w 1990 r. przekazana przez prezydenta Lecha Wałęsę do
Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie), oraz częściowo od strony północnej.
Na sporej części od strony północnej cmentarz graniczy z budowlaną firmą ELTAR.
Firma ta wykonała przed laty nowe ogrodzenie na części granicy z cmentarzem a na
ok. 100-metrowej długości zamontowano prowizoryczny płot siatkowy. Obecnie
przygotowano projekt dokończenia ogrodzenia na tym właśnie odcinku. Tak
ostatecznie zamknie się całość ogrodzenia tej ponad 3 hektarowej, najstarszej
 nekropolii miasta (data założenia to prawdopodobne połowa XVI w.). Ta część
cmentarza to przed wojną zwany „nowy cmentarz”, którego grunt został zakupiony przez Josefa
Maschlera w 1900 r. i włączony do obszaru cmentarza. Od strony północnej ten
fragment cmentarz ogrodzony był przed wojną wysokim murem z płyt betonowych. Z
czasem mur ten został zniszczony, w dużej mierze przez rosnące tuż przy nim
drzewa samosiejki, głównie jesiony, które niekiedy głęboko wrosły w betonowe
płyty. Konieczne było usuniecie ponad 20 drzew, aby zaistniała możliwość
posadowienia nowego ogrodzenia dokładnie w granicy rozdzielającej obie parcele.
Firma ELTAR w grudniu wycięła drzewa  oraz usunęła resztki pokruszonych betonowych płyt, a w następnym roku zostanie zbudowane tam nowe ogrodzenie, zgodnie z wytycznymi Konserwatora Zabytków. Wszelkie prace
finansuje ELTAR.

Północno-wschodnia granica cmentarza,fot. A. Bartosz, 2015.